© JC Moschetti

Door Hélène Bouillon, conservatrice van het museum Louvre-Lens en doctor in de egyptologie. Ze is specialiste in de betrekkingen tussen Egypte en het antieke Midden-Oosten en momenteel co-commissaris van de tentoonstelling Les Tables de pouvoir. Ze werkt aan een project rond fabeldieren.

Hoe ziet een griffioen eruit? Waar werden zijn eerste sporen aangetroffen?

De griffioen is een in raadselen gehuld mythisch dier. En dat al 5000 jaar lang! Hij heeft het achterlijf van een leeuw en het bovenlijf van een roofvogel, compleet met snavel, klauwen en vleugels. Hij werd voor het eerst gezien in Iran: op kleizegels die dateren van ongeveer 3500 v.C.. Bij gebrek aan mythische teksten kent niemand de precieze betekenis van deze afbeeldingen. Wel is bekend dat ze wijd verspreid waren, want op Egyptische oogschaduwpaletten uit ongeveer dezelfde periode werden gevleugelde leeuwen met adelaarskoppen afgebeeld. De experts denken – onder voorbehoud – dat de griffioen in die tijd de brute krachten van de natuur verzinnebeeldde. Want hij is te zien met zowel wilde dieren ( leeuwen, stieren), als fabeldieren (half-slang, half-panter).

© camerawithlegs

In de 2e eeuw v.C. duiken afbeeldingen van de griffioen ook op in de Oriënt, in Anatolië en op Cyprus. Ze komen vooral voor op ivoren ornamenten van tronen en koninklijke bedden. Daar zitten ze met gespreide vleugels en zijn ze gekuifd. In diezelfde tijd maakt de griffioen ook gebruik van het handelsverkeer. Hij vaart op Kanaänitische schepen langs de kusten van Palestina, Syrië en Libanon. In de eerste millennia v.C. lift hij mee met de Feniciërs en de Grieken. Tevens is hij te zien rondom de Zwarte Zee, waar hij de wapens en het meubilair van nomadische volksstammen als de Scythen verfraait. De Grieken zagen griffioenen als de bewakers van de schatten van Apollo en Dionysus. In dezelfde periode wordt hij door de Hasjemitische Perzen gebruikt bij de decoratie van hun paleizen. We vinden hem ook terug in Anatolië, op de tronen en het kostbare vaatwerk van de Frygiërs en de Lydiërs.

Wat is zijn rol in de mythologie? Waar staat hij voor?

De symbolische functie van de griffioen verandert, al naar gelang zijn reizen en de culturen van de uiteenlopende volken die hem omarmen. Hij symboliseert tegelijk kracht (zijn leeuwenlichaam), waakzaamheid (zijn priemende adelaarsblik) en wreedheid (de klauwen en de kromme roofvogelsnavel). Voor de Egyptenaren symboliseert hij de zegevierende koning. Archeologen vonden hem voornamelijk op plaatsen die verband houden met de koninklijke invloedssfeer; de tempels naast de piramides uit het 3e millennium v.C.. De gouden borstsieraden uit het 2e millennium v.C. laten de koning ook wel zien als de griffioen die vreemde indringers afslacht. Ons woord ‘griffioen’ (5e eeuw v.C.) is afgeleid van het Griekse woord voor “gekromd/gier”.

In welke gedaante kun je hem later nog tegenkomen? Wat is zijn aandeel in de kunst en in de moderne geschiedenis?

Sinds de allereerste afbeeldingen uit Iran, heeft de griffioen interessant genoeg altijd dezelfde kop behouden. In de loop van zijn omzwervingen verandert die maar heel weinig. In het 1ste millennium v.C. pronkt de griffioen, naar het voorbeeld van de Mesopotamische demonen, met een paar puntoren. Daarmee wordt hij in de middeleeuwse bestiariums nog altijd afgebeeld. In die tijd en in de renaissance staat hij zo op wapenschilden. In de reisverhalen van Marco Polo wordt melding gemaakt van gigantische griffioenen in India en Ethiopië. Die konden olifanten optillen, ze tegen de grond kwakken en opeten.

In al deze legendes is de griffioen dus een oersterk en bloedgevaarlijk fabeldier, dat gevreesd en gerespecteerd wordt.

Het beeld van de griffioen op de presentatie van Asterix en de griffioen, komt volmaakt overeen met afbeeldingen van hem uit het 1ste millennium. Hij ziet er helemaal uit zoals de Grieken en alle volken rond de Middellandse Zee hem tot op heden nog kennen. Hij heeft nog altijd die puntige oortjes. En hou je vast!: dit zou het grootste beeld van de griffioen zijn dat we kennen!

Asterix en de fabeldieren

 

In de loop van de avonturen van Asterix hebben onze helden heel wat komische ontmoetingen met fabeldieren. Hierbij een kleine selectie, die maken dat je weer zin krijgt om in de voorgaande albums te duiken. In afwachting van de komst van Asterix en de griffioen!

-nachtmerrieachtige monsters, half vogel/half vleermuis, in de animatiefilm De XII werken van Asterix (1976)
-een weinig muziekminnende draak in De roos en het zwaard (1991)
-de vliegende koeien van Atlantis in De beproeving van Obelix (1996)
-een kribbige luchtgeest in het album met korte verhalen, Het pretpakket (2003)
-de voorouder van het monster van Loch Ness in Asterix bij de Picten (2013)
-een ontstemde eenhoorn in De papyrus van Caesar (2015)